Ondanks het vroege tijdstip zit er merkbaar veel energie in het gezelschap en dat heeft meerdere redenen. Allereerst de zaak zelf: gevraagd naar kwesties die dringend om een oplossing vragen, zetten burgers de wooncrisis momenteel op de eerste plaats. Daarnaast heeft Overijssel inmiddels een prima reputatie opgebouwd als het gaat om actie en innovatieve plannen op dit dossier.

Dat is ook ‘Den Haag’ niet ontgaan. Zo bezocht minister Hugo de Jonge op 21 december 2022 Overijssel om de provincie te feliciteren met de eerste regionale Woondeals die in het land zijn gesloten en die een belangrijk onderdeel uitmaken van de plannen van de minister. En ook op de ontbijtconferentie is het ministerie van BZK vertegenwoordigd en komt in de persoon van Anke Sieverink uitgebreid aan het woord om op de uitkomsten te reflecteren en om te spreken over het Actieplan Versnellen Processen en Procedures. Het Rijk werpt zich bovendien op als partner van de Overijsselse plannen, onder meer door experimenten financieel en organisatorisch te gaan ondersteunen. Het Rijk heeft daar ook zelf belang bij. Want wat in Overijssel blijkt te werken, kan ook elders in het land van pas komen.

De ontbijtconferentie is bovendien het laatste grote publieke optreden van gedeputeerde Monique van Haaf. Na acht jaar als Overijssels gedeputeerde met een ruimtelijke portefeuille vindt zij het tijd om het stokje over te dragen. Het is niet overdreven te stellen dat Van Haaf een grote bijdrage heeft geleverd aan het rijke en innig verbonden netwerk rond bouwen en wonen in de provincie, waar de Woonkeuken en de Brede Bouwcoalitie duidelijke manifestaties van zijn. Door duidelijk richting te geven, door te verbinden en door mensen in het zonnetje te zetten die dat toekomt. En door ook zelf actief te zijn – een sessie van de Woonkeuken was niet compleet zonder inbreng van Monique. Michel ten Hag, met de Ten Hag Groep actief rond de makelaardij en een typische exponent van het rijke Overijsselse netwerk, prijst de afzwaaiende gedeputeerde uitvoerig in een toespraak.

De wooncrisis gaat over mensen

Er is dus reden voor tevredenheid en dankbaarheid, maar laten we niet vergeten dat de wooncrisis zelf bepaald niet blij en tevreden stemt. En ook: dat de crisis over mensen gaat. Dat is tevens de rode draad van de conferentie: de crisis een gezicht geven. Daartoe zijn twee mensen uitgenodigd voor wie, elk op hun eigen manier, de woonsituatie van bepalende invloed is op hun levensgeluk. Woonsituaties die het gevolg zijn van dingen die beleidsmakers, bouwers, politici en managers denken en doen.

Irma Scheuring heeft te maken met de ziekte van Parkinson. Ze draagt een gedicht voor over wat dit voor haar betekent. Velen in de zaal zijn hier duidelijk door geroerd. Vervolgens wordt de worsteling met haar woonsituatie geschetst die door deze ziekte is ontstaan. Op een gegeven moment kon ze niet langer volledig zelfstandig wonen. Bij het zoeken naar een oplossing kwam een verzorgingstehuis buiten haar woonplaats in beeld. Maar mevrouw Scheuring had een sterke voorkeur om in haar eigen omgeving, met haar eigen sociale netwerk, te blijven wonen. Dat is gelukt, door een open en flexibele instelling van iedereen die hierbij betrokken was. Ze kon naar tevredenheid in haar huis blijven wonen, met inzet van mantelzorg.

Voor Marije Langhorst is er momenteel minder reden om tevreden te zijn over haar woonsituatie: ze leidt al langere tijd een semi-nomadisch bestaan, vaak verhuizend, van de ene tijdelijke oplossing naar de andere. Als afgestudeerd kunstenaar aan ArtEZ hogeschool in Zwolle vindt ze emplooi als actrice maar dit levert onvoldoende op om een marktconforme huur of koopsom te kunnen betalen op de vrije markt, en voor de gereguleerde woningmarkt staat ze te laag op de lijst om voor een woning in aanmerking te komen. Dat valt haar steeds zwaarder en ze heeft inmiddels besloten beter betaald werk te zoeken, hoezeer het acteervak haar ook aan het hart ligt. Een plek waar je langer kunt blijven, een echt ‘thuis’ is nu eenmaal belangrijker voor haar.

Langhorst stelt terecht vast dat er nog geen belangenvereniging is voor woningzoekenden, zoals die er bijvoorbeeld wel is voor huurders of woningbezitters. Erkend worden in je problematiek, gehoord worden, een stem hebben: het zijn belangrijke zaken voor haar. Aan het eind van de conferentie geeft ze aan dat deze bijeenkomst daar positief aan heeft bijgedragen. En na de conferentie wordt ze zelfs concreet benaderd door een van de aanwezigen voor een (t)huis. Ook dat is de kracht van een netwerk.

Vijftien experimenten

Met de presentatie van vijftien experimenten (zie bijlage), en het bespreken ervan in twee sessies, wordt de rode draad van de conferentie – de wooncrisis een gezicht geven – verder uitgewerkt. Zo is daar het experiment IkWillem, dat bezwaarmakers bij bouwplannen tegenover woningzoekenden zet die langer moeten wachten op een woning vanwege het lopende bezwaar. Het zou goed zijn als bezwaarmakers en degenen die het afhandelen zich daar meer rekenschap van zouden geven. Ergens bezwaar tegen maken is goed geborgd in dit land, maar is er ook voldoende oog voor andere belangen die hiermee in het geding zijn? Zijn bezwaarprocedures sowieso niet onnodig lang?

Bij ‘Landschap leidend’ moet het ‘geven van een gezicht aan de wooncrisis’ wat abstracter worden opgevat: als het tonen wat dit inrichtingsprincipe concreet betekent voor bouwplannen. Want met de uitgebreide ‘Kamerbrief Water en bodem sturend’ (Kamerstuk 27625-592) die eind vorig jaar verstuurd werd, is glashelder dat plannen voortaan echt anders worden ontwikkeld: van meet af aan afgestemd op de aanwezige water- en bodemstructuren in plaats van andersom. Dat betekent nogal wat voor de bouwpraktijk en we hadden al zo’n moeite om alles rond te breien. Tonen dat dit niet alleen noodzakelijk is maar ook een wenkend perspectief biedt, kansen in zich draagt, is dus belangrijk.

‘No nuts, no glory’ verdient alleen al vanwege de uitstekend gekozen naam speciale vermelding. Maar ook de gedachte erachter is zeker interessant. Voor sommige plannen is de realisatie van nutsvoorzieningen de bottleneck. Bewoners moeten daarom langer wachten voordat ze hun huis kunnen betrekken. De gedachte bij dit experiment is dat dit geen ‘natuurramp’ is die ons overkomt,maar iets waar we als plannenmakers zelf invloed op hebben. Als we de juiste stappen op het juiste moment zetten, onder meer door processtappen te ‘ontdubbelen’, dan is het mogelijk de oplevering tot een half jaar naar voren te halen.

Het zou te ver voeren om alle experimenten hier te belichten, maar hopelijk is hiermee een goede indruk ontstaan van de variëteit en het karakter van de experimenten: geënt op geluiden die in het veld zijn opgevangen en daar concreet op inspelen. Dat ze op de conferentie door een gevarieerd gezelschap in twee sessies worden besproken, zorgt voor verrassende perspectieven (‘out of the box’) en extra denkenergie.

Opbrengst koppelen aan vervolgacties

Hamit Karakus, voorzitter van de Brede Bouwcoalitie, weet de opbrengst van de dag goed te koppelen aan de verdere stappen die partners in Overijssel willen zetten om knelpunten op de woningmarkt aan te pakken. Het drastisch bekorten van de voorbereidingstijd bij bouwplannen (‘van zeven jaar naar zeven maanden’) is voor de Brede Bouwcoalitie momenteel de belangrijkste focus. Hoe dat voor elkaar te krijgen, is uiteengezet in haar Zevenpuntenplan. Gemeenten zijn hier inmiddels concreet mee aan de slag gegaan. Maar, zo benadrukt Karakus, er is een complete cultuuromslag nodig om procesversnelling te krijgen. Iedereen die zich betrokken voelt bij de Brede Bouwcoalitie zou zich daarom af moeten vragen: hoe gaan dingen bij mij op de werkvloer, wat kan beter en sneller? En dat ook overbrengen aan collega’s en andere contacten. Kortom: versnelling over de volle breedte.

De initiatiefnemers van de ontbijtconferentie zijn verheugd over de open en energieke sfeer, dat gaat zeker helpen bij verdere stappen om de wooncrisis te lijf te gaan. Ellen Masselink, dat met het bedrijf Getting to WE samenwerking bij bouwprocessen wil verbeteren, verwoordt het zo: ‘Dingen samen oplossen begint bij elkaar leren kennen.’ En het rijke Overijsselse netwerk heeft weer een stevige impuls gekregen. Ook de getoonde betrokkenheid van het Rijk wordt zeer gewaardeerd. Door aanwezig te zijn en actief mee te denken. En door te participeren in experimenten waarvan de ervaringen ook in andere delen van het land van pas kunnen komen. Er worden zes experimenten geselecteerd die daar, mede op grond van ervaringen rond deze conferentie, naar verwachting het sterkst aan zullen bijdragen. De provincie Overijssel zou bij deze experimenten graag samen optrekken met het Rijk: